Over de doden niets dan goeds. Daar moest ik aan denken toen mijn broer Jan en ik bezig waren met de uitvaart van mijn moeder en moeite hadden om een beetje aardig portret van haar te schetsen.
Mama was niet zo aardig. Koel, geen knuffelaar, gul met kritiek waarmee ze ons wilde ‘verbeteren’. Voor knuffels moesten we als kind bij onze oma’s zijn. Of bij onze vader, maar die was altijd en eeuwig aan het werk voor hij op zijn 43ste overleed aan een hartstilstand. Mijn broer en ik waren toen jonge pubers en volledig overgeleverd aan onze moeder die op een of andere manier altijd boos leek.
Tijgermoeder
Ben ik in een milde bui, dan kan ik haar tot op zekere hoogte nog wel begrijpen. Ze was een slimme vrouw die had gestudeerd en een leuke baan had opgegeven om voor ons te zorgen. Volgens mij baalde ze daar elke dag van. Het was echt iemand die beter af was geweest met een eigen carrière. In plaats daarvan werden wij haar carrière. Alles in huis moest perfect zijn, de tuin lag er gemanicuurd bij en als we met een acht thuiskwamen, kregen we de volle laag omdat het geen negen of tien was. Ze was een tijgermoeder voor het woord bestond en dat in een stadje op de Veluwe.
Kritisch oog
Als ik aan mijn moeder denk is het eerste woord wat me te binnen schiet ‘afkeuring’. Het was nooit goed genoeg. Leuke liefdes en mooie vriendschappen zijn stukgelopen op haar kritische oog. Jan woonde al op zijn zeventiende op kamers, puur om maar van haar af te zijn. Ik ben twee jaar jonger en had toen haar onverdeelde aandacht. Ik moest beter mijn best doen op school, ik moest minder eten want ik was volgens haar al dik, ik moest niet zo nors kijken, want dan zou ik nooit aan de man komen. Ik heb nooit kunnen begrijpen dat de vrouw die zelf zo verlangde naar zelfstandigheid en een baan haar dochter zo pushte om een man te vinden en te settelen. Het was alsof ze wilde zeggen: ik niet gelukkig, dan jij ook niet.
Codes rond rouw
Het is niet iets wat je verwacht van een moeder, maar het verklaart wel onze worsteling bij de begrafenisondernemer. Hoe giet je ‘onaardig, ontevreden, koel en wrokkig’ in een In Memoriam waar de buitenwereld mee kan leven? Er zijn ongeschreven codes rond rouw. Je moet verdrietig zijn, je hoort iemand te missen, het is totaal ongepast om door te laten schemeren dat de overledene zich bij leven vaker wel dan niet onmogelijk maakte.
‘Markant mens’
We zijn uitgekomen op wat gemeenplaatsen over haar ‘markante persoonlijkheid’ waar de toehoorders alle kanten mee op konden. En we konden ook wel iets positief verzinnen over haar groene vingers en hoe trots ze was op haar huis. Hoewel onze herinneringen daaraan vooral bestonden uit nergens aankomen, in stilte eten (er stond wel klassieke muziek aan) en niet morsen aan die mooi gedekte tafel. En vooral leven op onze kamers, omdat er beneden gewoon niks mocht.
Buitenwereld
Dat was haar domein. Daar ontving ze vrienden en kennissen alsof ze de koningin was. En glom ze als ze complimentjes kreeg voor haar servies. Als volwassen vrouw breekt het mijn hart een beetje, dat ze voor haar geluk zo afhankelijk was van wat anderen van haar vonden. Het moet echt heel lastig zijn om te leven voor de buitenwereld. Maar voor ons als kinderen was het moeilijk.
Leermoment
Even gedag zeggen was verplicht, maar daarna moesten we verdwijnen als ze bezoek had. We moesten in de zomer ook altijd op een lang kamp waar we helemaal niet heen wilden, dan had zij even vakantie van ons. Zo bracht ze het overigens niet, maar alles moest bij haar altijd een leermoment zijn. En als wij leerden zeilen, tennissen of kamperen en zij even niet verantwoordelijk voor ons was, was dat voor haar een win-win situatie. Het voelde uiteindelijk altijd alsof we de grote stoorzenders in haar leven waren.
Rare jeugd
We zijn niet mishandeld. Dak boven ons hoofd, altijd genoeg te eten, mooie kleren en als de fiets kapot was, kon ie naar de fietsenmaker. Het was meer emotionele verwaarlozing, die me als volwassene een paar relaties heeft gekost, omdat ik niet wist wat me overkwam als iemand aardig en zorgzaam was. Het maakte een dolgelukkige, behoeftige zuignap van me, daar is de liefde niet tegen bestand.
Het was nooit goed
Ik heb daar mee om leren gaan, zoals ik ook om heb leren gaan met mijn moeder, die er op latere leeftijd niet makkelijker op werd en meestal in een boze wolk zat. Bij al haar goede raad (‘Je haar is te lang, dat maakt je lijzig. Ben je nou weer aangekomen?’) dacht ik aan kattengrit, dingen die ik nog voor mijn werk moest doen of Buienradar. Ik liet haar praten en deed mijn best niet te reageren. Doodvermoeiende bezoekjes, meestal gevolgd door het verwijt dat het te kort was geweest en ik niet vaak genoeg kwam.
Bitterzoete bevrijding
De waarheid is dat ik blij ben dat mijn moeder dood is. Ik had haar een ander leven gegund, dat beter bij haar persoonlijkheid en ambities paste. Maar het leven dat ze koos en heeft geleefd, heeft een enorme wissel getrokken op mijn broer en mij, dat moeten we ook erkennen. Er is echt iets van ons afgevallen sinds ze is overleden. Een soort bevrijding van het gevoel nooit goed genoeg te zijn. Het levert een raar soort rouw zonder verdriet op. Iedereen doet heel meelevend, maar Jan en ik voelen eerder opluchting. Dat kun je echter niet laten merken.
Praalgraf
Van haar uitvaart hebben we uiteindelijk toch iets moois weten te maken, voor de buitenwereld waar ze zoveel waarde aan hechtte. Want je kunt gewoon niet zeggen: ‘Hier rust Anne, ze was een vreselijke vrouw’, wil je niet de afkeuring van diezelfde buitenwereld krijgen. Dus hebben we het netjes gehouden. Ze is bijgezet in het praalgraf dat ze bij leven voor mijn vader regelde.
Koude rillingen
Jan en ik zijn er na de begrafenis nooit meer geweest. Van een tante hoorde ik dat dat het wel eens wat beter verzorgd zou mogen worden. Van die woorden kreeg ik koude rillingen, want het was alsof ik mijn moeder weer even hoorde. We laten het lekker vermossen en overwoekeren en noemen dat sfeervol. Mij heeft ze niet meer.”
Nooit meer iets missen?
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en je krijgt wekelijks een verzameling van de beste stukken, updates over de podcast en de beste aanbiedingen van Saar in je mailbox!
