En toen kwam schrijfster Emma Brunt (76) erachter dat ze van haar AOW en pensioentje de huur, vaste lasten én boodschappen moest betalen: “Ik moest ergens op bezuinigen, zoveel was duidelijk, maar waarop precies?”
De beslissing om te gaan freelancen is achteraf bezien niet het beste idee dat ik ooit heb gehad. Toen in er nog over zat te aarzelen, nu alweer ruim dertig jaar geleden zei mijn toenmalige partner: “Ach, doe het toch gewoon, als het niet lukt kun je toch op mij terugvallen?” Voor dat argument ben ik toen gezwicht, maar zes maanden later gaf hij te kennen dat we maar eens ernstig aan een echtscheiding moesten gaan denken. Man weg en baan weg, geen gelukkige combinatie. Ik vind het eigenlijk nog steeds een wonder dat ik het vervolgens toch aardig heb gered in mijn eentje, maar het moeilijkste moest dan ook nog komen. Want waar ik op mijn veertigste niet bij stil had gestaan, was dat ik na mijn 65ste ook nog weleens een paar boodschappen zou moeten doen, om nog maar te zwijgen van de huur en de andere vaste lasten, en dat een AOW-tje daarvoor niet toereikte. Een klein pensioentje kreeg ik overigens wel, daar had ik ten tijde van mijn scheiding nog gauw iets voor geregeld, maar het was bij lange na niet genoeg.
Ik weet nog goed op welk moment het opeens tot mij doordrong dat dit geen voorbijgaand ongerief was, waar ik een beetje lacherig en nonchalant over kon doen, maar een echte catastrofe die om maatregelen vroeg. Ik zat in de auto en leunde met mijn linkerarm uit het raampje, want het was zomer en heerlijk weer. De achterbank stond vol grote hortensia’s die bedoeld waren voor mijn balkonnetje en ik zong mee met André Hazes op de autoradio terwijl ik nog maar eens een sigaretje opstak. En toen besefte ik opeens dat het misschien wel een van de laatste keren was dat ik onbekommerd geld kon uitgeven aan plantjes en die in mijn eigen royale Volkswagen Vento naar huis kon brengen, naar een aangenaam flatje in Amsterdam-Zuid bovendien, waarvan de huur elk jaar hoger werd.
Voor het eerst bracht ik het begrip ‘armoede’ in verband met mezelf, aanvankelijk nog alleen bij vlagen, want eigenlijk geloofde ik het nog maar half. Een universitaire studie afgemaakt, nooit echt om geld verlegen gezeten, en dan nu ineens arm? De stadia die ik daarbij doorliep leken nog het meest op een rouwproces. Het begon heel klassiek met de befaamde ontkenningsfase, en ja hoor, vervolgens kwamen de boosheid en ettelijke vergeefse pogingen om te onderhandelen met het lot om de hoek kijken, terwijl de stapel onbetaalde rekeningen intussen almaar hoger werd, en de paniek daarmee gelijke tred hield. Ik moest ergens op gaan bezuinigen, zoveel was duidelijk, maar waarop precies? Of kon ik me maar beter melden bij de schuldsanering en mezelf onder curatele laten stellen, zodat ik er na drie jaar sappelen vanaf was?
Achteraf ben ik blij dat ik dat in ieder geval niet heb gedaan en zelf heb geleerd hoe je kunt overleven op een fractie van het maandbedrag waaraan ik gewend was. Om te beginnen moest mijn volkstuinhuisje eraan geloven. Met dat geld kon ik de fiscus weer een poosje zoet houden, want mijn inkomen was wel flink gedaald, maar er lagen nog diverse belastingaanslagen die dateerden uit onbezorgder tijden. En na dat volkstuintje moest ik ook de auto wegbezuinigen, wat niemand in mijn omgeving een ramp vond, behalve ik, want ik haat het openbaar vervoer en verander op slag in een huismus die de deur niet meer uitkomt als ik afhankelijk ben van trams en treinen.
Nu hoor ik de lezer denken: Maar je kon toch gewoon doorgaan met stukjes schrijven? Ja, dat had ik wel gewild natuurlijk, en dat had ik ook verwacht, maar in het journalistieke bedrijf houden ze erg van afwisseling: na je vijftigste word je al geacht op je retour te zijn. Bovendien moesten de kranten en bladen waarvoor ik werkte zelf knokken om te overleven in een tijd dat internet een populaire bron van nieuws en informatie werd, en bij elke wisseling van de wacht moest je maar afwachten of de nieuwe hoofdredacteur even gecharmeerd zou zijn van je stijl en onderwerpen als zijn voorganger. En dat gold voor mij in het bijzonder, want ik schreef columns, en een column is in hoge mate een kwestie van smaak.
Het absolute dieptepunt bereikte ik op het moment dat ik aan het begin van een nieuwe maand al finaal door al mijn geld heen was, op elke rekening maximaal rood stond, en nog maar twee tientjes over had voor boodschappen en poezenvoer. Wel vond ik toen een groot pak bloem in de voorraadkast, plus zes eieren, en toen ik die completeerde met een pakje boter en een liter melk kon ik pannenkoeken bakken! Elke dag, dertig dagen lang, at ik ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds pannenkoeken, en verheugde ik me op het weekend, want ik bezat ook nog een kom vol rimpelige appeltjes en op zaterdag en zondag bakte ik dan ter afwisseling een appeltaart.
Tja, daar kon ik wel om lachen, en al doende leerde ik uiteraard ook weleens wat bij. Grote bedragen altijd gespreid betalen bijvoorbeeld, en genoeg moed verzamelen om de inspecteur van de directe belastingen zelf te bellen, want ik verbeeldde me dat de persoonlijke aanpak beter werkte dan wanneer mijn boekhouder om een betalingsregeling het vroeg. En bij een bezoekje van de deurwaarder uiteraard altijd stralend opendoen en meteen koffie aanbieden, en gezellig babbelen, want deurwaarders maken zich meestal niet geliefd en knappen zichtbaar op als ze voor de verandering eens geen zuur gezicht tegenover zich vinden.
Inmiddels heb ik de kunst van het budgetteren aardig onder de knie, en heb ik zelfs de gêne overwonnen die me in het begin nog weleens bekroop als ik aan vrienden moest bekennen dat ik geen geld had voor de bioscoop of een keertje uit eten in de stad, maar wat nooit helemaal went is het feit dat je steeds moet kiezen. Je kunt nooit eens én én doen, het is altijd óf óf. En helemaal veilig voel ik me eigenlijk ook nooit meer, want er kan altijd iets stuk gaan in je huis dat niet meteen kunt vervangen en wel onmisbaar is, zoals een ijskast. Of je hebt je laten oplichten door een louche loodgieter, zoals mij laatst overkwam, en dan moet je in de gauwigheid geld lenen van een vriendin om de exorbitant hoge rekening te betalen. Schaamtevol, de blossen stonden achter mijn oren. En het paar volstrekt afgeleefde zwartsuède pumps waar ik al jaren op rondloop kan ook eigenlijk echt niet meer. Maar het is of een weekje vakantie of een partijtje nieuwe kleren, en in de praktijk blijkt telkens dat ik dan liever op vakantie ga.
Een enkele keer word ik nog weleens bekropen door die gêne uit de begintijd van mijn nieuwe status als armoedzaaier, en dan voelde ik me gedeclasseerd, alsof er niet meer bij hoorde als ik anderen hoorde vertellen dat ze voor een toneelpremière even op-en-neer waren geweest naar Berlijn, of speciaal naar Italië waren gereden om een bepaalde operaregisseur aan het werk te zien. Ik kan me nog goed herinneren dat ik eens met een grote groep vrienden en vrienden-van-vrienden, allemaal succesvolle kunstenaars en een enkele hoogleraar, in een prachtig verbouwde watermolen logeerde, ergens in de Ardennen, en dat het me opeens droef te moede werd toen ik me realiseerde dat de met hagelwit grind bestrooide oprijlaan helemaal bezet werd door SUV’s en een enkel verdwaald, kek cabrioletje, terwijl ik zelf was meegelift op de achterbank van een bevriend echtpaar.
Zulke momenten doen iets met je zelfbeeld, al probeer je nog zo hard om dat gevoel te onderdrukkien, en vertel je jezelf dat het bij mensen met creatieve beroepen vooral gaat om het culturele kapitaal dat je hebt vergaard, en niet om de staat van je bankrekening. Maar toch, soms, merk je dat je een beetje aan flair hebt ingeboet, als gevolg van de doffe regelmaat waarmee je anderen moet bedanken als ze je weer eens vrij hebben gehouden of je voor je verjaardag een nieuwe vaatwasser cadeau doen die je zelf niet kunt betalen. Sociologisch onderzoek heeft tot op zekere hoogte ook aangetoond dat er inderdaad sprake is van een soort psychische schade, want arme mensen bleken zo in beslag genomen te worden door de dagelijkse strijd om te overleven, dat ze minder rationeel handelden als het ging om planning op de lange termijn. Armoede gaat dus ten koste van je IQ, dat daalt erdoor met tientallen punten tegelijk! Of dat ook betekent dat arme mensen minder creatief worden vermeldde dat onderzoek niet, maar dat kan bijna niet anders, want het is doodvermoeiend om voortdurend keuzes te moeten maken over de meest onbenullige dingen, zoals: ga ik nu een pond aardbeien in mijn superkarretje stoppen of een stuk kaas, of kan ik beter afzien van allebei en voor dat geld een boek kopen?
Maar nu de moraal van dit verhaal, want zo klinkt het alsof ik het iedere would-be freelancer van harte af zou raden, en dat is niet helemaal waar. Het voordeel – en dat is geen gering voordeel – is dat ik vrijwel nooit in mijn werkzame leven iets tegen mijn zin heb hoeven doen, alles wat ik schreef kwam voort uit interesse, never a dull moment. En van kantoorpolitiek gedraai en gedoe heb ik ook nooit last gehad, want daarvoor sta je als losse medewerker te veraf van het centrum van de macht. Freelancers leven altijd al alsof er een (goedaardige) pandemie door het land waart: lekker thuis je stukjes tikken, met een wijntje erbij, in een oude badjas, precies zoals het jou uitkomt. En bijna nooit vergaderen en net doen alsof je de grappen van je chef leuk vindt, ook al denk je bij jezelf dat het feminisme helaas een beetje aan de beste man voorbij is gegaan. En als je dan ook nog kans ziet om wat geld te sparen voor je oude dag, staat niets een heerlijk en alleszins opwindend freelancersbestaan meer in de weg. Als je maar wel heel goed weet waar je aan begint.
Dit stuk is afkomstig uit onze eenmalige uitgave Saar 70+ dat in de zomer van 2020 verscheen. Het was een groot succes en we willen er graag weer een maken. Geïnteresseerd? Laat dan je mailadres achter, dan hoor je wanneer we er verder mee gaan. (Geheel vrijblijvend uiteraard.)
Saar70plus@snippetmedia.nl
