Yvette (51) werd op school gepest met haar huidskleur. En maakte later in haar leven ook racisme mee. “Iedereen moet weten dat dit soort dingen echt gebeuren, en dat je daar niet te makkelijk over moet zeggen: dat valt toch wel mee?” 

“Ik ben geboren in Paramaribo, Suriname en verhuisde als zevenjarig meisje naar Nederland. Surinamers kwamen hier destijds naar toe om te studeren, werk te vinden, vooruit te komen. Omdat mijn moeder niet in een grote stad wilde wonen, ze was bang dat daar de criminaliteit welig tierde, koos ze voor een Gelders dorp vlakbij Nijmegen. Daar zouden we geen last hebben van grootsteedse problematiek, dacht ze. Dat een dorp zo zijn eigen problemen heeft, wisten we toen nog niet.

Sinterklaas

Mijn vroegste herinnering aan racisme begint bij Sinterklaas. Elk jaar werd er rond die tijd op mij gescholden. De kinderen op school maakten vergelijkingen met Zwarte Piet, noemden me roetmop, of zeiden ronduit dat ze me lelijk vonden. Aan alles was duidelijk dat ik er niet bij hoorde. Vooral op de middelbare school heb ik echt een rottijd gehad want toen was het echt iedere dag raak. Het punt was: ik was de enige met een kleur op die school. Dat was het nadeel van wonen in een dorp, daar hadden ze nog nooit zwarte mensen gezien. Dus waren die raar.

Ik herinner me niet dat zulke opmerkingen ooit werden gecorrigeerd door volwassenen. Ik loste het op door standaard te laat op school te komen, zodat ik ze niet onder ogen hoefde te komen op dat vreselijke schoolplein. In de pauze ging ik snel naar huis, en na school ging ik er als een haas vandoor. Daardoor raakte ik natuurlijk in een isolement, want uitgaan durfde ik ook niet. En omdat je niet uitgaat en je overal aan onttrekt, maak je ook geen vrienden en vriendinnen. Al die dingen die een jeugd leuk maken, waar je recht op hebt als puber, heb ik niet gekend. Dat kan me nog steeds emotioneren. Als ik denk aan wat ik allemaal ben misgelopen schieten de tranen in mijn ogen. Kijk, daar ga ik al, sorry hoor. Daarom wilde ik ook meewerken aan dit interview. Zodat mensen weten dat dit soort dingen écht gebeuren, en dat ze daar niet te makkelijk over moeten denken. Of zeggen: dat valt toch wel mee? Het vált niet mee.

‘Schouders recht, ook al doet het pijn’

De omslag kwam toen een conciërge een keer aan mijn moeder vroeg waarom ik toch altijd zo laat was. Toen moest ik het wel vertellen. De conciërge vertelde het mijn mentor, en die riep meteen de hele klas bij elkaar. Doodeng natuurlijk. Sommigen zeiden het bekende verhaal, dat het maar een geintje was geweest, vat het niet zo letterlijk op. En er zijn er die altijd hun mond houden. Toch merkte dat ik vanaf dat moment begon te groeien. Alsof er wat doorbroken was, alsof ik er ineens mocht zijn. Dat kwam ook door mijn juf. Zij zei: ‘Je moet meer voor jezelf opkomen.’ Ik liep met laaghangende schouders, dat helpt natuurlijk niet. Die juf zei: ‘Schouders recht, ook al doet het pijn. Zodra jij rechtop loopt, hebben mensen respect voor je.’ En dat bleek ook zo te werken.

Na de middelbare school volgde ik in Nijmegen een opleiding, daar bloeide ik op. In de stad waren meer gekleurde mensen en ik kreeg vriendinnen. En: ik begon mijn grenzen aan te geven. Het is natuurlijk niet zo dat het racisme daarmee verdween. Ik weet nog dat ik pas in de zorg werkte, en dat ik naar een jong gezin zou gaan. Mijn leidinggevende heeft toen naar de vrouw des huizes gebeld en gezegd: ‘Er komt straks een vrouw bij jullie in het gezin werken, maar die is wel gekleurd.’ Dat je denkt: pardon? Wordt er nu serieus gewaarschuwd voor mijn huidskleur? Daar heb ik mijn leidinggevende toen mee geconfronteerd. ‘Ja,’ zei ze, ‘anders worden die kinderen misschien bang.’ Ongelooflijk.

Racisme is subtiel

Dit is een extreem voorbeeld, vaker is racisme subtieler. Je zit bijvoorbeeld op een verjaardagsfeestje, en dan gaat het aan de andere kant van de tafel over ‘die buitenlanders’. En dan is er altijd iemand die snel tegen mij zegt: ‘Ja maar jij bent anders.’ Jaja.

In de zorg kom ik bij veel oudere mensen over de vloer, en gek genoeg merk je bij hen veel minder racisme dan mensen van mijn generatie. Als ik de eerste keer binnenkom kijken ze vaak even op, maar als ze zien hoe ik werk is het meteen goed. Ze praten wel vaak over ‘zwarten’. Dat was gewoon in hun tijd. Ik merk echter dat ze hun best doen dat níet te zeggen, omdat ze snappen dat het onfatsoenlijk is. Dan hebben ze het ineens over ‘gekleurden’. Dan maak ik soms ook gewoon de grap: ‘Nee Jan, jij zou dat nooit zeggen,’ en dan kunnen we daar samen om lachen. Ik vind het lief dat ze rekening proberen te houden met mijn gevoelens, dat is voor mij het belangrijkst. En als ze daar dan een beetje onbeholpen in zijn, so be it.

‘Mijn generatie is racistischer’

Gek genoeg is mijn eigen generatie, dus de mensen van rond de vijftig, veel racistischer. Die zeggen rustig dat je terug moet naar je eigen land, als je het waagt iets over Zwarte Piet te zeggen. Waarom dat is – geen idee. Die generatie is vaak nog aan het werk, moet nog mee in de vaart der volkeren en voelen zich misschien bedreigd als dat niet lukt. Die oudere generatie heeft het allemaal wel zo’n beetje gezien, voor hen staat er minder op het spel.

Ik grijp altijd in als ik iets racistisch zie gebeuren. Tenzij het op Facebook gebeurt, want voor je het weet ben je de halve dag in gesprek en daar heb ik geen zin meer in. Ik blijf lang geduldig, maar het houdt een keer op. In het echte leven kan ik niet anders, dat heb ik overgehouden aan die rottijd.

Het gesprek aangaan over racisme

Laatst gebeurde er wel wat moois. Een kennis op Facebook zei, nadat ik had uitgelegd dat ik Zwarte Piet niet wil afpakken, maar aanpassen: ‘Ja, jullie maken gewoon overal een probleem van.’ Dus ik zeg: ‘Wie is jullie?’ Dat ging zo nog een tijdje door, maar op een gegeven gaf ik het op. Moe. Een paar dagen later zei dat hij had nagedacht over ons gesprek, en dat hij zich realiseerde dat hij verder moest kijken dan zijn eigen liefde voor tradities. Dat vond ik zo waardevol. En dat is ook precies de reden dat ik het gesprek aanga, elke keer weer.

Het gaat te ver om te zeggen dat mijn hele jeugd verpest is, maar bij mijn zestienjarige dochter waak ik ervoor dat haar hetzelfde overkomt. Het is als moeder je grootste angst dat je je kind niet kan beschermen voor wat je jezelf hebt meegemaakt. Maar de grap is, het overkómt haar helemaal niet. Dat komt natuurlijk deels omdat er inmiddels veel meer gekleurde mensen in Nederland wonen dan in mijn jeugd, maar de tijd is ook anders. Dat zie je ook aan Black Lives Matter, er is echt iets in beweging. Dat zie ik ook aan mijn dochter, die is veel feller dan ik, ze zit er bovenop. Dat ik zelfs tegen haar zeg: pas op dat je niet doorschiet. ‘Ja maar witte mensen dit en witte mensen dat.’ Dat wíl ik niet, we moeten één zijn. En natuurlijk heb je je eigen cultuur, maar als je die te veel afzet tegen de andere heb je straks precies hetzelfde gedonder, maar dan omgekeerd.

‘Witte mensen, trek je mond open’

Ik vind het belangrijk dat ook witte mensen hun mond opentrekken. Dat zie je vaak hè, dat de emoties oplopen en dat wanneer de pro-Pieter weg is de rest ineens zegt: ‘Je hebt gelijk, hoor.’ Ja, dat had je net moeten zeggen. En je hoeft voor mij echt niet mee te lopen in demonstraties en je hoeft ook geen zwart vierkant te posten op sociale media, maar je moet je wel uitspreken in je eigen omgeving. Alleen dan komen we eruit.

Later zullen we het raar vinden hoe lang we racisme normaal hebben gevonden. Zwarte mensen zelf ook, hè? Terwijl het echt vreemd is, het gebrek aan gekleurde mensen in tijdschriften, of dat er nooit iemand met kroeshaar op de cover staat. Ook bij Saar ja – alsof vrouwen van kleur niet in de overgang komen. Daarom is het goed dat deze gesprekken nu eindelijk worden gevoerd. Nu moeten we ervoor zorgen dat we met elkaar blijven praten. Want wij zijn hier en we blijven hier.”

TEKST EVA HOEKE

NIEUW: SAAR CURSUSSEN Hey! Wist je dat we nu ook cursussen hebben? Niet van die niemendalletjes gemaakt door jonge meiden, maar stevige en slimme online trainingen gemaakt door en voor 50+ vrouwen. Kijk hier voor ons nieuwe cursusaanbod.

NU MET 15% INTRODUCTIEKORTING (gebruik bij het afrekenen de code: introductiekorting)