Werken voor een baas is onnatuurlijk, zeggen steeds meer wetenschappers. Evolutionair psycholoog Mark van Vugt schreef samen met Ronald Giphart een boek over onder meer dit verschijnsel. “Mensen willen van nature autonoom zijn en flexibel.”
Essayist en durfkapitalist Paul Graham zag in zijn leven vele honderden programmeurs voorbij komen. Hij zag ze in allerlei soorten werkomgevingen: van grote firma’s tot creatieve bedrijven tot startup, en er was één ding dat hem opviel: techneuten die voor zichzelf werken, bijvoorbeeld in een startup, staan heel anders in het leven dan techneuten die voor grote bedrijven werken: “Ik zou niet zozeer willen stellen dat oprichters van startups gelukkiger zijn, want het is heel stressvol om een bedrijf op te zetten. Misschien is het beter om het verschil te illustreren met hoe gelukkig je lichaam is na een lange wandeling in plaats van na het eten van een paar donuts op de bank.”
Ook al zijn oprichters van startups een kleine aparte minderheid, stelt Graham, toch lijkt het erop dat ze op een manier werken die meer natuurlijk is dan bij een groot bedrijf, onder een baas. Hij vergelijkt werknemers met leeuwen in het wild versus hun soortgenoten in een dierentuin: “Leeuwen in het wild gedragen zich tien keer levendiger dan die in een dierentuin. Je herkent ze haast niet meer terug. Het leven in een dierentuin is weliswaar makkelijker, maar niet het leven waar de leeuw voor gemaakt is. Dat zie je terug bij mensen die bij grote bedrijven werken.”
Als groep neem je betere beslissingen en is de vooral de betrokkenheid bij beslissingen groter. Dat betekent wel dat die groepen niet te groot mogen zijn. “In de tijd van jager-verzamelaars,” schrijft Graham, “opereerden we in groepen van 8, dat ging heel goed, bij 20 werd het lastig managen en bij 50 werd het chaos. Daarom worden bedrijven opgedeeld in groepjes met daarboven een baas.”
Een baas is dus iets dat we verzonnen hebben, maar het is een verschijnsel dat niet heel goed werkt voor de meeste mensen, zegt ook evolutionair psycholoog Mark van Vugt in een interview in Psychologie Magazine. “Voor een baas werken is iets onnatuurlijks. Uit onderzoek blijkt ook dat interactie met je leidinggevende de grootste stressor is op het werk. Mensen willen van nature autonoom zijn en flexibel. Iedere oermens was een soort zzp’er.
Van Vught: “In de oertijd was hiërarchie iets dat kwam en ging. Op het moment dat er gevaar dreigde, bijvoorbeeld omdat er een andere groep in jouw territorium was of er een hongersnood optrad, dan werd er een leider aangewezen die de groep tot een gecoördineerde actie bracht. Als het gevaar geweken was, werd de groep weer egalitair en informeel. Beslissingen werden genomen op basis van consensus. De beste oplossing is vaak de oplossing die gebaseerd is op heel veel gedeelde kennis. De wijsheid van de groep noemen ze dat. In de moderne werkomgeving gaan we ervan uit dat één persoon – onze baas – de beslissingen neemt, terwijl we met z’n allen betere beslissingen nemen.”
In een interview in de Volkskrant benadrukte Van Vugt het natuurlijke van de groep ook nog eens: “Economen en politici gaan er vaak vanuit dat mensen van nature eerder rechts zijn, dat eigenbelang en competitie de belangrijkste menselijke neigingen zijn. Daar willen ze dan ook de samenleving naar inrichten. Maar als je kijkt naar de geschiedenis van de mens, zie je dat we 99 procent van onze tijd op aarde in groepen van jagers-verzamelaars leefden. De groep is een belangrijke overlevingsstrategie.”
